Thiên ma – Dược liệu giúp điều hoà dẫn truyền thần kinh

Thiên ma là một loài thực vật đặc biệt, kỳ lạ, không có chất diệp lục, toàn thân màu vàng đỏ, rễ thẳng đứng giống hình chân người, lá hình vẩy cá. Trong y học cổ truyền thiên ma được dùng trong các bài thuốc chữa hoa mắt, chóng mặt, đau nhức đầu. Chúng ta cùng tìm hiểu tác dụng của dược liệu đặc biệt này trong bài viết dưới đây.

Thiên ma có tên khoa học là Gastrodia elata Bl. Bộ phận dùng là rễ củ, có thể chất cứng đặc, một đầu có nha bào khô màu đỏ nâu, một đầu có rốn tròn thành sẹo, trên củ có vằn.

Thành phần hoá học chủ yếu của thiên ma có chứa Gastrodin, gastrodioside, vannillyl, alcohol, vanillin, alkaloid, vitamin A. Trong đó hoạt chất Gastrodin có tác dụng đặc biệt đối với tế bào thần kinh.

Dược liệu Thiên ma

Tác dụng theo y học cổ truyền của Thiên ma

Thiên ma vị ngọt tính bình, qui kinh Can. Có tác dụng bình can tiềm dương, chữa các chứng co giật, động kinh, đau đầu chóng mặt do can nộ (nóng gan) (1).

Thiên ma được dùng trong nhiều bài thuốc cổ truyền từ xưa với các tác dụng tuyệt vời sau:

– Tác dụng chữa hoa mắt, đau đầu, chóng mặt: thiên ma, bán hạ mỗi thứ 5g, quất bì, sài hồ mỗi thứ 2,1g, hoàng cầm, cam thảo, phục linh, tiền hồ, mỗi thứ 1,5g. sắc uống, chia ngày 2 lần.

– Tác dụng chữa đau đầu, chóng mặt, ù tai, toàn thân bất toại: thiên ma, câu đằng, thạch quyết minh, chi tử, hoàng cầm, xuyên khung, đỗ trọng, ích mẫu, tang ký sinh, dạ giao đằng, phục linh, sắc uống với liều thường dùng.

Tác dụng của thiên ma đối với bệnh lý tuần hoàn não theo y học hiện đại

Thiểu năng tuần hoàn não là nguyên nhân gây thiếu máu tới các tổ chức, từ đó gây ra những tổn thương và rối loạn chức năng của hệ thống tiền đình. Việc tăng cường tưới máu đến các hệ mạch trên não và bảo vệ và giảm tổn thương các tế bào thần kinh là một trong những cách ngăn chặn bệnh lý.

Thiên ma có tác dụng điều hòa và bảo vệ tế bào thần kinh

Hoạt chất Gastrodin trong Thiên ma giúp điều chỉnh chất dẫn truyền thần kinh, chống oxy hóa, chống viêm, điều hòa tế bào thần kinh. Trên lâm sàng Thiên ma được sử dụng trị rối loạn thần kinh trung ương do thiếu máu cục bộ, giảm tưới máu não (3).

Theo các nghiên cứu của nước ngoài cho thấy thiên ma có tác dụng chống co giật và thu dọn gốc tự do trên động vật thí nghiệm. Tác dụng được so sánh với (L-nitro -L-arginin methyl ester (hoạt chất bảo vệ tế bào thần kinh trong tây Y). Cả thiên ma và (L-nitro -L-arginin methyl ester) đều làm giảm hiện tượng chết tế bào thần kinh. Từ đó chứng minh chiết xuất thiên ma có tác dụng chống lại tổn thương tế bào thần kinh (2).

Hoạt chất Gastrodin trong Thiên ma có tác dụng bảo vệ tế bào thần kinh

Thiên ma chống co giật, giảm các cơn động kinh

Gastrodin trong Thiên ma có tác dụng giảm co giật, do kéo dài khoảng cách xuất hiện cơn co giật, nâng cao ngưỡng gây co giật trong thí nghiệm trên động vật bị gây co giật bởi chất kích thích thần kinh (pentylentetrazol).

Dịch chiết cồn thiên ma ở liều 0,25-1g/kg thể trọng dùng liên tục từ 3-6 ngày có thể phòng ngừa các cơn động kinh. Hoạt chất Gastrodin cho thấy tác dụng chống động kinh, hiệu quả kém diazepam nhưng không gây tác dụng phụ (1).

Các tác dụng dược lý khác của Thiên ma 

Thiên ma giúp giảm đau

Thiên ma khi sử dụng ở liều 5g/ kg tiêm xoang bụng có tác dụng giảm đau rõ rệt, tuy nhiên vẫn  so với hiệu lực của morphin ở liều 10 mg/ kg (1).

Thiên ma có tác dụng chống viêm, tăng cường miễn dịch

Thí nghiệm trên chuột nhắt trắng, dịch chiết thiên ma với liều 5g/ kg thể trong, tiêm dưới da có tác dụng ức chế sự tăng thẩm thấu của mao mạch ở xoang bụng do acid acetic. Đồng thời ức chế sự phù nề do các hóa chất thí nghiệm gây ra. Tác dụng chống viêm do ức chế Prostaglandin (1).

Ngoài những tác dụng trên, thiên ma còn có những tác dụng khác bao gồm: tăng trương lực và co bóp cơ trơn đường ruột, tác dụng kích thích tăng tiết mật (1).

Như vậy với rất nhiều công dụng kể trên, Thiên ma thể hiện hiệu quả trong việc điều hoà dẫn truyền thần kinh, bảo vệ sự tổn thương tế bào thần kinh, tăng cường sự tưới máu tới các tổ chức của não bộ, giúp cải thiện những tình trạng hoa mắt, chóng mặt do rối loạn tiền đình.

Tài liệu tham khảo

(1). Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam, tập 2, trang 860-862.

(2). Ching-Liang Hsieh, Gastrodia elata BL Mediates the Suppression of nNOS and Microglia Activation to Protect Against Neuronal Damage in Kainic Acid-Treated Rats

(3) Yuan Liu, A Review on Central Nervous System Effects of Gastrodin